Çocuk ve Ergenlerde Madde Kullanımı ve Bağımlılık

Son yıllarda ergenler arasında elektronik sigaralar, sigara, alkol, daha az sıklıkla da olsa esrar (marijuana) ve uyarıcı hapların da kullanımı oldukça tehlikeli bir şekilde yaygınlaşmaktadır. Ergenlik döneminde bireylerin yüksek düzeyde merakı, cesareti, heyecan arayışları, akran etkisinde fazlaca kalmaları, aileden uzaklaşmaları, hemen büyümek istekleri zararlı maddelerin kullanımını kolaylaştırmaktadır.

Ergenler neden madde kullanımına yönelir?

Her madde deneyen ergen elbette bağımlı olmamakta, her madde için farklı sürelerle bağımlılığın aşamaları bulunmaktadır. Bağımlılık öncesi ilk aşama meraktır. Ergen madde etkisini merak eder, ancak ilk aşamada zararlarından, bağımlılıktan korktuğu için kullanımdan kaçınıyor olabilir. Çocuğumuzun madde kullanımını kontrol edebileceğimiz en kolay aşamadır. Aileler genellikle kendilerinin yanında denemelerini isterler ve denettirebilirler. Küçük yaşlarda denetmek uygun olmamakla birlikte aynı zamanda onaylamak anlamına da gelebilmektedir. Dürtü, davranış denetimi yeterli olgunluğa eriştiğinde (16-17 yaş civarı yaklaşık) görece daha az zararlı maddeleri deneyebilecekleri, sınırlı olarak sadece özel günlerde kullanabilecekleri bilgisinin verilmesi, ailenin yanında içilmesine izin vermekten daha uygun olacaktır.

Aileler, çocuklarının madde kullanımını nasıl kontrol edebilir?

Deneysel kullanım sonrası madde etkisi sevildiği ve/veya sosyalleşme aracı olarak görüldüğü için düzenli sosyal kullanım başlayabilir. Bu aşama ihmalkar olmayan, ergenle güvene ve karşılıklı açık iletişime dayalı ilişkinin kurulabildiği ebeveynlikte madde kullanımının kontrol edilebildiği güvenli bir aşamadır. Ancak ergen sıklıkla ev dışında, arkadaşları ile, eğlenme amaçlı, madde kullanılan ortamda vakit geçiriyorsa, aile bu vakiti ve çocuğunun madde kullanımını sınırlandıramıyorsa, aile içi iletişim bozulmaya başlamış ve birlikte keyifli geçirilen zamanlar azalıyorsa, ergen sorumluluklarını ihmal etmeye başlamış, sürekli eğlenmek, arkadaşları ile olmak istiyor halde ise, bu aşamadan problemli kullanım aşamasına geçiş başlamıştır ve durumun kontrolü zorlaşmıştır. Ergen madde kötüye kullanımı açısından alarm vermeye başlamıştır. Ergen bu aşamada duyulmazsa, görülmezse, madde kokusu alınamaz ise durum gittikçe içinden çıkılması zor ve karmaşık bir hal alır.

Ergenlerde madde kullanımı hangi aşamalarda problemli hale gelir?

Madde kullanımı bu aşamadan sonra ergene ve çevresine zararlı olmaya başlamıştır. Sorumluluklar ihmal ediliyor, akademik başarı düşüyor, okul devamsızlığı, otorite, aile ilişkilerinde problemler, risk alıcı davranışlar (riskli cinsel davranışlar, kavgaya karışmak, şiddete başvurmak) mevcuttur. Maddenin bireyin yaşadığı bahsedilen zararlı etkilerine rağmen kullanımının sürdürülüyor olması durumu maddenin kötüye kullanımı ve bağımlılığın başlangıç aşamasıdır. Sonraki aşamada ise gittikçe doz artırılır, madde etkisinde olmadığı zamanlarda ergen huzursuz, gergin, hasta durumundadır. Tüm aktiviteler, hayat madde kullanımına göre düzenlenir, madde etkisindedir. Madde hayatın merkezindedir ve kişinin yaşamını ele geçirmiştir. Artık karşımızda sağlıklı düşünebilen, olayları mantık çerçevesinde muhakeme edebilen, duygu ve davranışlarını denetleyebilen bir birey yoktur. Karşımızda tedavi edilmesi gereken bir madde kullanım bozukluğu, bağımlılık hastalığı vardır. Aile bu aşamada uzman yardımı olmadan durumun üstesinden gelemez.

Madde kullanan kişilerin davranışları bu evrelerden hangisinde olduğuna göre değişkenlik gösterir. Elbette her madde deneyen, kullanan birey bağımlı olmuyor ancak çocuklarımızın madde kullanımının hangi evresinde olduğunu bilmemiz çok önemlidir. Evreler arası geçiş, kişiden kişiye ve kullanılan maddenin türüne göre değişir. Özellikle nikotin, kokain, eroin ve metamfetamin gibi maddelerde bağımlılık çok hızlı gelişmektedir. Madde kullanmaya başladıktan ortalama 2 yıl sonra fark edilir. Erken tanı sorunun büyümesine engel olur. Unutulmamalıdır ki ergenin ya da çocuğun maddeye ne şekilde olursa olsun maruz kalması kötüye kullanım riskini artırır.