Çocuk ve Ergenlerde Zeka

Zeka kavramı, 18. yüzyıl başlarından itibaren gelişim göstererek günümüze kadar devam etmektedir. Latinceden gelen “intelligence” terimi, bilgi edinme ve bilgiyi kullanabilme yetisini ifade eder. Sözel, analitik, yaratıcı, duygusal, sosyal ve pratik zekâ kavramları günümüze kadar çeşitlenmiş ve zekanın tek tip ölçümler veya sadece IQ skoru ile tanımlanamayacağını göstermektedir. En çok kabul gören zeka tanımlarından biri olan çevreye adaptasyon becerisi, yakın zamanda çevreyi de adapte etme, şekillendirme ve çevreyi seçme becerisi olarak genişletilmiştir. Zihinsel işlevler açısından ise, bilgi edinme, öğrenme, hafıza, kaydetme, gerektiğinde ve doğru zamanda bilgiyi kullanma, problemi anlama, çözüm bulma gibi süreçler zekâ ile ilişkilendirilen önemli yeteneklerdir.

Zihinsel işlevler, beceriler açısından baktığımızda ise bilgi edinme, öğrenme, hafıza, kaydetme, gerektiği yerde ve zamanda hafızadan bilgiyi çağırma ve kullanma, problemi anlama, anlamlandırma, çözüm bulma, düşünceyi, davranışı, duyguyu zamana, mekana göre düzenleme ve yönetebilme gibi tanımlanabilir.

Zeka gelişebilir mi? Bebeklerin , çocukların zihinsel gelişimini, zeka gelişimini nasıl destekleyebiliriz?

Doğuştan gelen zihinsel yapı, bir entelektüel kapasiteyi belirler, ancak beyin yapısı ve hücreler arasındaki bağlantılar ergenlik sonuna kadar devam eder. Zeka, entelektüel kapasitenin gelişimiyle birlikte ergenlik sonuna kadar devam eder. Beyni, keşfetmeye, öğrenmeye programlanmış şekilde desteklersek, zeka gelişimi hayat boyu süren bir süreçtir.

Korku, kaygı, panik gibi duygularla ele geçirilen ve sevgi, güven duygularından yoksun olan beyin gelişimi bozulur. Yoksulluk, şiddet gibi olumsuz koşullarda büyüyen bireylerin gelişimi daha olumsuz etkilenebilir. Yeterli besin alamayan beyin, anne karnından itibaren sağlıklı gelişim gösteremez.

Bebeklikten itibaren fiziksel ve duygusal ihtiyaçları karşılanan, sevgi ve güvenle bağlanan bireylerin entelektüel kapasitelerinin daha iyi olduğu bilimsel çalışmalarla da kanıtlanmıştır. Aynı şekilde, merak duygusu ve öğrenme süreçleri desteklenen, problem çözme yeteneği gelişen çocukların zihinsel gelişimi daha sağlıklı olur.

Zeka Gelişimini Desteklemek İçin Dönemsel Yaklaşımlar

0-1 yaş bebeklik döneminde bebeğin beslenme, uyuma, korunma gibi fiziksel ihtiyaçlarının karşılanması, sevgi, şefkat gibi olumlu duyguların aktarımı ile bakım verene güven ve güvenli bağlanma oluşması beklenir. Güvenli bağlanma varlığında zihin gelişimi sağlıklı olmaktadır.

1-3 yaş erken çocukluk döneminde çocuk yürümeye, konuşmaya, keşfetmeye başlar. Yürümesi ve konuşması için alan açarak, keşfetmesine izin vererek, çeşitli oyunlarla eğlendirerek ve eğlenerek olumlu duygu aktarımı ile öğrenme becerileri desteklenmelidir.

3-6 yaş okul öncesi dönemde akran grupları ile sosyal beceriler , oyun kurma becerileri desteklenmelidir. Günlük yaşam becerileri, kendini besleme, giyinme, küçük problemleri çözme, neden sonuç ilişkisinin kavranması desteklenmelidir. Okul öncesi eğitim bu dönemde çocuğun gelişimine büyük ölçüde katkı sağlamaktadır.

6-11 yaş okul çağı döneminde somut öğrenme, başarma, dürtü, davranış kontrol ve uyumlanma becerilerinin desteklenmesi gerekir.

11-18 yaş ergenlik döneminde ise kimlik gelişimi, ahlaki değerlerin gelişimi, empati becerilerinin gelişimi, soyut düşünme becerilerinin desteklenmelidir.

Zeka ölçülebilir mi?

Zihinsel işlevlerin ölçülebilir alanları, psikometrik testlerle değerlendirilir. IQ testi, bireylerin test bataryasında gösterdiği başarı ile aynı yaştaki kontrol grubunun başarısını karşılaştırarak zeka seviyesini belirler. Weschler Çocuklar için Zeka Ölçeği, Türkiye’de kullanılan, 6-17 yaş arası bireylerde uygulanan bir zeka ölçüm testidir. Bu testle, sözel bilgi ve ifade, algısal akıl yürütme, planlama, organizasyon, kısa süreli bellek ve ince motor koordinasyon gibi bilişsel beceriler ölçülür.

WISC-IV psikiyatrist veya uzman klinik psikolog tarafından klinik değerlendirme amacı ile kullanılır. Test bireylerin hayat boyu kullanabilecekleri tüm becerileri ölçmez, ancak ölçülebilen, yaş grubu ile karşılaştırılabilen alanlarla ilgili uzmanlar tarafından yorumlanabilmektedir.